रायपुर। गणेशोत्सव 7 सितंबर से शुरू होने जा रहा है। बड़ी संख्या में लोग घरों और चौक चौराहों में श्रीगणेश की स्थापना करते है। ऐसे में श्रीगणेश की स्थापना के लिए आचार्य मिलना थोड़ा मुश्किल हो जाता है। महाराष्ट्र मंडळ के सचिव और आचार्य चेतन गोविंद दंडवते ने कहा कि आचार्य नहीं मिलने की स्थिति में आप खुद श्रीगणेश की स्थापना कर सकते है। उन्होंने कहा कि स्थापना के लिए पूजन की विधि इस प्रकार है।
श्री पार्थिव गणेश प्राणप्रतिष्ठा पूजन विधि
प्रथम कपाळी तिलक धारण करून आचमन करावे
ऊँ केशवाय नमः ऊँ नारायणाय नमः ऊँ माधवाय नमः ऊँ गोविंदाय नमः
पुन्हा आचमन करावे
ऊँ केशवाय नमः ऊँ नारायणाय नमः ऊँ माधवाय नमः ऊँ गोविंदाय नमः
ऊँ विष्णवे नमः ऊँ मधुसूदनाय नमः ऊँ त्रिविक्रमाय नमः ऊँ वामनाय नमः ऊँ श्रीधराय नमः ऊँ ह्यषीकेशाय नमः ऊँ पद्मनाभाय नमः ऊँ दामोदराय नमः
ऊँ संकर्षणाय नमः ऊँ वासुदेवाय नमः ऊँ प्रद्युम्नाय नमः ऊँ अनिरूद्धाय नमः
ऊँ पुरूषोत्तमाय नमः ऊँ अधोक्षजाय नमः ऊँ नारसिंहाय नमः ऊँ अच्युताय नमः ऊँ जनार्दनाय नमः ऊँ उपेंद्राय नमः ऊँ हरये नमः ऊँ श्री कृष्णाय नमः
देवापुढे पानसुपारीचा विडा ठेवावा देवास नमस्कार करून मोठ्या मंडळीनचे आशीर्वाद घ्यावेत आणि पुजेला प्रारंभ करावा।।
खालीलप्रमाणे प्रत्येक देवतेचे स्मरण करून नमस्कार करावा
ॐ श्रीमन्महागणपतये नम:॥ ॐ इष्ट देवताभ्यो नमः ॐ कुल देवताभ्यो नमः
ॐ ग्राम देवताभ्यो नमः ॐ वास्तु देवताभ्यो नमःॐ गुरू देवताभ्यो नम॥
नंतर हातात अक्षता घेऊन श्रीगणेशाचे मनात स्मरण करावे आणि खालीलप्रमाणे मंत्र म्हणावेत
सुमुखश्च एकदंतश्च कपिलो गजकर्णकःलंबोदरश्च विकटो विघ्ननाशो गणाधिपः
धुम्रकेतुर् गणाध्यक्षो भालचंद्रो गजाननःद्वादशैतानि नामानी यःपठेद् शृणुयादपि
विद्यारंभे विवाहेच प्रवेशे निर्गमे तथा संग्रामे संकटे चैव विघ्नस्तस्य न जायते......
अक्षता श्रीगणेशाच्या पायांवर वहाव्यातण्नंतर उजव्या हातात दोन पळ्या पाणी घेऊन त्यात गंध अक्षता फुले घेऊन खालीलप्रमाणे संकल्प म्हणावा रिकाम्या जागी आपल्या नाव गोत्राचा उच्चार करावा
श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य शालिवाहनशके क्रोधी नाम संवत्सरे दक्षिणायने वर्षा ऋतौ भाद्रपद मासे शुक्लपक्षे चतुर्थ्यां तिथौ शनि वासरे वर्तमाने तुला स्थिते श्री चन्द्रे, कन्या स्थिते श्रीसूर्ये, शेषेशु ब्रह्म नाम योगे, विष्टि करणे शुभपुण्यतिथौ्॥
मम आत्मनः श्रुतिस्मृति. पुराणोक्त फलप्राप्त्यर्थं श्रीपरमेश्वर प्रीत्यर्थं ......... गोत्रोत्पन्ना...........शर्माणं अहं अस्माकं सकलकुटुंबानां सपरिवाराणां समस्त शुभफल प्राप्त्यर्थं प्रतिवार्षिक विहितं पार्थिवसिद्धिविनायक देवता प्रीत्यर्थं यथाज्ञानेन यथामिलित उपचार द्रव्यै: प्राणप्रतिष्ठापन पूर्वक ध्यानआवाहनादि षोडश उपचार पूजन अहं करिष्ये॥
पाणी ताह्मणात सोडावे, पुन्हा पाणी हातात घेऊन खालील प्रमाणे उच्चार करावा।
आदौ निर्विघ्नता सिद्ध्यर्थं महागणपति स्मरणं शरीर शुद्ध्यर्थं षडंगन्यासं कलश शंख, घंटा, दीप पूजनं च करिष्ये॥
ताह्मणात पाणी सोडावेण्नंतर श्रीगणेशाचे स्मरण करून कलश,शंख,घंटा,दिवा समई यांची पूजा करावी गंध अक्षता,फुले,हळद,कुंकू वहावे
---------------------
॥प्राणप्रतिष्ठा॥
पुढीलप्रमाणे उच्चार करून मुर्तीच्या नेत्रांना दुर्वांनी तूप लावावे दोन्हीही हातांनी मूर्ती वर छाया करावी
अस्यां मृन्मयमूर्तौ प्राणप्रतिष्ठापने विनियोगरू॥
॥ॐ आं .हीं क्रों॥ अं यं रं लं वं शं षं सं हं ळं क्षं अरू॥ क्रों .हीं आं हंस: सोहं॥
अस्यां मूर्तौ १ प्राण २ जीव ३ सर्वेंद्रियाणि वाङ् मनरूत्वक् चक्षु श्रोत्र जिव्हा घ्राण पाणि पाद पायूपस्थानि इहैवागत्य सुखं चिरं तिष्ठंतु स्वाहा॥
नमस्कार करून उजवा हात मूर्ती वर ठेवावा डावा हात स्वतःच्या हृदयास स्पर्श करून खालीलप्रमाणे उच्चार करावा
गर्भाधानादि पंचदश संस्कार सिद्ध्यर्थं पंचदश प्रणवावृती करिष्ये ॥
आणि श्री गणेशास स्पर्श करून मनात 15 वेळा ॐ म्हणावे नंतर श्रीगणेशाच्या नेत्रांना तूप लावावे।
ॐ अस्यै प्राणा: प्रतिष्ठंतु अस्यै प्राणा:क्षरंतु च।
अस्यै देवत्वमर्चायै मामहेति च कश्चन॥
श्री गणेशाचे ध्यानं करावे
ॐ एकदंतं शूर्पकर्णं गजवक्त्रं चतुर्भुजं।
पाशांकुशधरं देवं ध्यायेत्सिद्धिविनायकं॥
श्री गणेशाच्या पायांवर अक्षता वहाव्यात
ॐआवाहयामि विघ्नेश सुरराजार्चितेश्वर।
अनाथनाथ सर्वज्ञ पूजार्थं गणनायक॥
श्री गणेशास अक्षता वाहून सिंहासन अर्पण करत आहोत अशी कल्पना करावी
ॐ नानारत्न समायुक्तं कार्तस्वरविभूषितम्।
आसनं देवदेवेश प्रीत्यर्थं प्रतिगृह्यताम्॥
श्री गणेशाच्या चरणांवर दुर्वा किंवा फुलाने पाणी शिंपावे
ॐ पाद्यं गृहाण देवेश सर्वक्षेमसमर्थ भो।
भक्त्या समर्पितं तुभ्यं लोकनाथ नमोस्तु ते॥
श्री गणेशाच्या चरणांवर गंध फुल अक्षता यांनी युक्त पाणी वहावे
ॐ नमस्ते देव देवेश नमस्ते धरणीधर।
नमस्ते जगदाधार अर्घ्यं नरूआ प्रतिगृह्यताम॥
ताह्मणात ४ वेळा पाणी सोडावे
ॐ कर्पूरवासितं वारि मंदाकिन्यारूसमाहृतम्।
आचम्यतां जगन्नाथ मया दत्तं हि भक्तितरू॥
श्रीगणेशाच्या मूर्तीवर पाणी शिंपावे
ॐ गंगादिसर्वतीर्थेभ्यो मया प्रार्थनया हृतम्।
तोयमेतत्सुखस्पर्शं स्नानार्थं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशाच्या चरणांवर पंचामृत वहावे
ॐपंचामृत मयोनीतं पयः दधी घृतं मधु
शर्करा सह संयुक्तं स्नानार्थ प्रतिगृह्यताम्
श्रीगणेशास शुद्धोदक वहावे
ॐ श्रीगणेशाय नमः शुद्धोदकं समर्पयामी
अथर्वशीर्ष चे अभिषेक करावे, किंवा 21 गणपति चे नाव घेऊन फुलाने अभिषेक करावा। नंतर
श्रीगणेशास अक्षता वहाव्यात
ॐ श्रीगणेशाय नमः सुप्रतिष्ठितमस्तु॥
श्रीगणेशास वस्त्रे वहावीत
ॐ सर्वभूषाधिके सौम्ये लोकलज्जानिवारणे।
मयोपपादिते तुभ्यं वाससी प्रतिगृह्यताम्।
श्रीगणेशास यज्ञोपवीत वहावे
ॐ देवदेव नमस्तेतु त्राहिमां भवसागरात्।
ब्रह्मसूत्रं सोत्तरीयं गृहाण परमेश्वर॥
श्रीगणेशास गंध लावावे
ॐ श्रीखंडं चंदनं दिव्यं गंधाढ्यं सुमनोहरम्।
विलेपनं सुरश्रेष्ठ चंदनं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशास अक्षता वहाव्यात
ॐ अक्षतास्तंडुलारूशुभ्रारूकुंकूमेन विराजितारू।
मया निवेदिता भक्त्या गृहाण परमेश्वर॥
श्रीगणेशास हळद वहावी
ॐ हरिद्रा स्वर्णवर्णाभा सर्वसौभाग्यदायिनी।
सर्वालंकारमुख्या हि देवि त्वं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशास कुंकू वहावे
ॐ हरिद्राचूर्णसंयुक्तं कुंकुमं कामदायकम्।
वस्त्रालंकारणं सर्वं देवि त्वं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशास शेंदूर वहावा
ॐ उदितारुणसंकाश जपाकुसुमसंनिभम्।
सीमंतभूषणार्थाय सिंदूरं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशास गुलाल अबीर वहावे
ॐ ज्योत्स्नापते नमस्तुभ्यं नमस्ते विश्वरूपिणे।
नानापरिमलद्रव्यं गृहाण परमेश्वर॥
श्रीगणेशास फुले, हार,कंठी,दुर्वा वहावे
ॐ माल्यादीनि सुगंधीनि मालत्यादीनि वै प्रभो।
मया हृतानि पूजार्थं पुष्पाणि प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशाच्या प्रत्येक अवयवांवर अक्षता वहाव्यात
॥अथ अंग पूजा॥
ॐ गणेश्वराय नम: पादौ पूजयामि,
ॐ विघ्नराजाय नम: जानुनी पूजयामि, गुडघे
ॐआखुवाहनाय नम: ऊरू पूजयामि; मांड्या
ॐ हेरंबाय नम: कटिं पूजयामि;कंबर
ॐ लंबोदराय नम: उदरं पूजयामि; पोट
ॐ गौरीसुताय नम: स्तनौ पूजयामि; स्तन
ॐ गणनायकाय नम: हृदयं पूजयामि हृदय
ॐ स्थूलकर्णाय नम: कंठं पूजयामि; कंठ
ॐ स्कंदाग्रजाय नम: स्कंधौ पूजयामि; खांदे
ॐ पाशहस्ताय नम: हस्तौ पूजयामि; हात
ॐ गजवक्त्राय नम: वक्त्रं पूजयामि; मुख
ॐ विघ्नहत्रे नम: ललाटं पूजयामि; कपाळ
ॐ सर्वेश्वराय नम: शिररू पूजयामि; मस्तक
ॐ गणाधिपाय नम: सर्वांगंपूजयामि॥
श्रीगणेशास विविध पत्री अर्पण कराव्यात
अथ पत्र पूजा.
ॐ सुमुखायनम: मालतीपत्रं समर्पयामि ;मधुमालती
ॐ गणाधिपायनम: भृंगराजपत्रं समर्पयामि ;माका
ॐ उमापुत्रायनम: बिल्वपत्रं समर्पयामि ; बेल
ॐ गजाननायनम: श्वेतदूर्वापत्रं समर्पयामि; पांढ-या दूर्वा
ॐ लंबोदरायनम: बदरीपत्रं समर्पयामि ;बोर
ॐ हरसूनवेनम: धत्तूरपत्रं समर्पयामि ; धोत्रा
ॐ गजकर्णकायनम: तुलसीपत्रं समर्पयामि ;तुळस
ॐ वक्रतुंडायनम: शमीपत्रं समर्पयामि ;शमी????
ॐ गुहाग्रजायनम: अपामार्गपत्रं समर्पयामि ;आघाडा
ॐ एकदंतायनम: बृहतीपत्रं समर्पयामि ;डोरली
ॐ विकटायनम: करवीरपत्रं समर्पयामि ;कण्हेरी
ॐ कपिलायनम: अर्कपत्रं समर्पयामि ;मांदार
ॐ गजदंतायनम: अर्जुनपत्रं समर्पयामि ;अर्जुनसादडा
ॐ विघ्नराजायनम: विष्णुक्रांतापत्रं समर्पयामि ;विष्णुक्रांत
ॐ बटवेनम दाडिमपत्रं समर्पयामि ;डाळिंब
ॐ सुराग्रजायनम: देवदारुपत्रं समर्पयामि ;देवदारु
ॐ भालचंद्रायनम: मरुपत्रं समर्पयामि
ॐ हेरंबायनम: अश्वत्थपत्रं समर्पयामि ;पिंपळ
ॐ चतुर्भुजायनम: जातीपत्रं समर्पयामि ;जाई
ॐ विनायकायनम: केतकीपत्रं समर्पयामि ;केवडा
ॐ सर्वेश्वरायनम: अगस्तिपत्रं समर्पयामि।
श्रीगणेशास धूप, अगरबत्ती ओवाळावी
ॐ वनस्पतिरसोद्भूतो गंधाढ्यो गंधउत्तम।
आघ्रेयरूसर्वदेवानां धूपोयं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशास दीप, निरांजन ओवाळावे
ॐ आज्यंच वर्तिसंयुक्तं वह्निना योजितं मया।
दीपं गृहाण देवेश सर्वक्षेमसमर्थ भो:॥
श्रीगणेशास नैवेद्य प्रसाद समर्पण करावा
ॐ शर्कराखंडखद्यानी दधिक्षीरघृतानिच।
आहारं भक्ष्यभोज्यं च नैवेद्यं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशास विडा अर्पण
ॐ करावा, पूगीफलं महद्दिव्यं नागवल्लीदलैर्युतं।
कर्पूरैलासमायुक्तं तांबूलं प्रतिगृह्यताम्॥
श्रीगणेशाच्या समोरील विड्यावर दक्षिणा ठेवावी
ॐ हिरण्यगर्भ गर्भस्थं हेमबीजं विभावसो:।
अनंतपुण्यफलद मतरूशातिं प्रयच्छ मे॥
श्रीगणेशाच्या समोरील नारळावर पळीभर पाणी सोडावे आणि त्यावर एक फुल वहावे
ॐ इदं फलं मयादेव स्थापितं पुरतस्तव।
तेन मे सुफलावाप्तिर्भवेज्जन्मनि जन्मनि॥
खालीलप्रमाणे श्रीगणेशास दोन.दोन दुर्वा वहाव्यात
दूर्वायुग्म पूजा.
ॐ गणाधिपायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ उमापुत्रायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ अघनाशनायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ विनायकायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ ईशपुत्रायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ सर्वसिद्धिप्रदायकायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ एकदंतायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ इभवक्त्रायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ आखुवाहनायनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
ॐ कुमारगुरवेनम: दूर्वायुग्मं समर्पयामि॥
श्रीगणेशाची आरती करावी
स्वतः भोवती प्रदक्षिणा करावी
ॐ यानि कानि च पापानि जन्मांतरकृतानि च।
तानि तानि विनश्यंति प्रदक्षिण पदे पदे॥
श्रीगणेशास नमस्कार करावा
ॐ नमस्ते विघ्नसंहर्त्रे नमस्ते ईप्सितप्रद।
नमस्ते देवदेवेश नमस्ते गणनायक॥
श्रीगणेशाची प्रार्थना करावी
ॐ विनायकगणेशान सर्वदेवनमस्कृत।
पार्वतीप्रिय विघ्नेश मम विघ्नान्निवारय॥
एक पळीभर पाणी ताह्मणात सोडावे
ॐ अनेन मया यथाज्ञानेन कृत पूजनेन तेन श्रीसिद्धिविनायक देवताभ्यः प्रीयताम्॥